بیماری سی پی در کودکان (فلج مغزی)

فلج مغزی در کودکان چیست؟

فلج مغزی (Cerebral Palsy) یک اختلال عصبی-حرکتی است که روی رشد حرکات بدن، توان عضلانی و وضعیت بدن اثر می‌گذارد. طبق آمار، از هر ۱۰۰۰ تولد، ۱.۵ تا ۳ کودک با این مشکل متولد می‌شوند. این بیماری برای اولین بار توسط ویلیام جان لیتل در سال ۱۸۴۳ شناسایی شد.

علت فلج مغزی در کودکان

فلج مغزی نتیجه آسیب به مغز در حال رشد است. این آسیب می‌تواند قبل از تولد، در حین زایمان، یا در ماه‌های اول پس از تولد رخ دهد. در بسیاری از موارد، علت دقیق ناشناخته باقی می‌ماند، اما عوامل خطر متعددی شناسایی شده‌اند:

عوامل خطر قبل از تولد (Prenatal Factors):

این موارد مربوط به دوره بارداری هستند:

• • عفونت‌های مادر: عفونت‌هایی مانند سرخجه (روبلا)، سیتومگالوویروس (CMV)، توکسوپلاسموز، یا عفونت‌های باکتریایی می‌توانند به مغز در حال رشد جنین آسیب برسانند.
  • مشکلات جفت: نارسایی جفت یا جدا شدن زودرس جفت می‌تواند منجر به کاهش اکسیژن‌رسانی به جنین شود.
  • ناسازگاری Rh: اگر گروه خونی مادر و جنین ناسازگار باشد و درمان نشود، می‌تواند منجر به زردی شدید و آسیب مغزی شود.
  • قرار گرفتن در معرض مواد سمی: مصرف الکل، مواد مخدر یا برخی داروها توسط مادر در دوران بارداری.
  • بیماری‌های مزمن مادر: بیماری‌هایی مانند دیابت، مشکلات تیروئید یا فشار خون بالا در مادر.
  • چندقلویی: بارداری‌های دوقلو یا چندقلو ریسک بالاتری برای زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد دارند که هر دو از عوامل خطر CP هستند.

عوامل خطر حین تولد (Perinatal Factors):

این موارد مربوط به فرآیند زایمان و تولد هستند:

• • زایمان زودرس: تولد نوزاد قبل از هفته ۳۷ بارداری، یکی از مهم‌ترین عوامل خطر است.
  • وزن کم هنگام تولد: نوزادانی که با وزن بسیار کم (کمتر از ۱.۵ کیلوگرم) متولد می‌شوند، ریسک بالاتری دارند.
  • کمبود اکسیژن (آسفیکسی): مشکلات حین زایمان مانند گیر کردن بند ناف یا مشکلات تنفسی شدید نوزاد می‌تواند منجر به نرسیدن اکسیژن کافی به مغز شود.
  • زایمان دشوار یا تروماتیک: استفاده از ابزارهای کمکی زایمان (مانند فورسپس) یا زایمان طولانی و سخت می‌تواند به ندرت باعث آسیب شود.
  • عفونت‌های نوزادی: ابتلا نوزاد به عفونت‌هایی مانند مننژیت یا سپسیس در بدو تولد.

عوامل خطر پس از تولد (Postnatal Factors):

این موارد مربوط به دوره نوزادی و اوایل شیرخوارگی هستند:

• • عفونت‌های مغزی: مننژیت باکتریایی یا آنسفالیت ویروسی در ماه‌ها یا سال اول زندگی.
  • زردی شدید نوزادی (کرن‌ایکتروس): اگر زردی شدید درمان نشود، بیلی‌روبین بالا می‌تواند به مغز آسیب بزند.
  • آسیب‌های مغزی تروماتیک: صدمات شدید به سر ناشی از حوادث (مانند تصادف) یا کودک آزاری.
  • مشکلات عروقی مغز: سکته مغزی در نوزادان یا اوایل کودکی (نادر).
  • تشنج‌های شدید و طولانی‌مدت: که می‌توانند منجر به آسیب مغزی شوند.

انواع فلج مغزی: شناخت تفاوت‌ها

فلج مغزی بر اساس نوع اختلال حرکتی غالب و ناحیه آسیب‌دیده در مغز طبقه‌بندی می‌شود. شناخت نوع CP به تعیین بهترین رویکرد درمانی کمک می‌کند:

فلج مغزی اسپاستیک (Spastic CP):

• • شایع‌ترین نوع: حدود ۸۰٪ موارد را شامل می‌شود.
  • ناحیه آسیب‌دیده: قشر حرکتی مغز (Motor Cortex).
  • مشخصات حرکتی: افزایش تونوس عضلانی (سفتی و گرفتگی عضلات یا هایپرتونی)، رفلکس‌های اغراق‌آمیز (هایپررفلکسی). حرکات ممکن است خشک و منقطع باشند. بسته به اندام‌های درگیر، به زیرگروه‌هایی تقسیم می‌شود:
    
    • همی‌پلژی اسپاستیک: یک سمت بدن (یک دست و یک پا) درگیر است.
    • دی‌پلژی اسپاستیک: هر دو پا بیشتر از دست‌ها درگیر هستند (شایع در نوزادان نارس).
    • کوادری‌پلژی اسپاستیک: هر چهار اندام، تنه و صورت درگیر هستند (معمولاً شدیدترین نوع).

فلج مغزی دیسکینتیک (Dyskinetic CP):

• • ناحیه آسیب‌دیده: عقده‌های قاعده‌ای مغز (Basal Ganglia) که مسئول تنظیم حرکات ارادی هستند.
  • مشخصات حرکتی: حرکات غیرارادی، کنترل نشده و مکرر. تونوس عضلانی ممکن است بین شلی (هیپوتونی) و سفتی (هایپرتونی) نوسان داشته باشد. شامل انواع فرعی مانند:
    
    • آتتوئید: حرکات آهسته، پیچشی و کرمی شکل، به‌ویژه در دست‌ها، پاها و صورت.
    • دیستونیک: حرکات چرخشی و تکراری همراه با وضعیت‌های بدنی غیرطبیعی و پایدار.

فلج مغزی آتاکسیک (Ataxic CP):

• • کمتر شایع: حدود ۵-۱۰٪ موارد.
  • ناحیه آسیب‌دیده: مخچه (Cerebellum) که مسئول تعادل و هماهنگی است.
  • مشخصات حرکتی: مشکل در تعادل و هماهنگی حرکات ارادی. راه رفتن معمولاً بی‌ثبات و با پاهای باز است (راه رفتن آتاکسیک). لرزش (ترمور) به‌ویژه هنگام انجام حرکات هدفمند (مانند برداشتن یک شیء) دیده می‌شود. مشکل در حرکات سریع و دقیق.

فلج مغزی ترکیبی (Mixed CP):

• • مشخصات: بیمار علائم بیش از یک نوع CP را نشان می‌دهد.
  • شایع‌ترین ترکیب: اسپاستیک-دیسکینتیک.
  • ناحیه آسیب‌دیده: آسیب به چندین ناحیه از مغز.

چالش‌های همراه با فلج مغزی: عوارض و شرایط مرتبط

آسیب مغزی که باعث فلج مغزی می‌شود، می‌تواند بر سایر عملکردهای بدن نیز تأثیر بگذارد. بسیاری از کودکان مبتلا به CP، یک یا چند مورد از شرایط زیر را نیز تجربه می‌کنند. مدیریت این شرایط بخش مهمی از برنامه درمانی جامع است:

• مشکلات یادگیری یا ناتوانی ذهنی: حدود نیمی از کودکان مبتلا به CP ممکن است درجاتی از ناتوانی ذهنی داشته باشند، اگرچه بسیاری دیگر هوش طبیعی یا بالاتر از حد متوسط دارند.
• تشنج (صرع): فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز که می‌تواند باعث تشنج شود، در حدود ۳۰-۵۰٪ افراد مبتلا به CP رخ می‌دهد.
• مشکلات بینایی: شامل انحراف چشم (استرابیسم)، تنبلی چشم (آمبلیوپی)، نزدیک‌بینی، دوربینی، یا آسیب به عصب بینایی.
• مشکلات شنوایی: کاهش شنوایی یا ناشنوایی در برخی کودکان مبتلا به CP دیده می‌شود.
• مشکلات گفتاری (دیس‌آرتری): به دلیل ضعف یا عدم هماهنگی عضلات دهان، زبان و حلق، صحبت کردن ممکن است نامفهوم یا دشوار باشد.
• مشکلات بلع و تغذیه (دیسفاژی): مشکل در مکیدن، جویدن و بلعیدن می‌تواند منجر به سوءتغذیه، کم‌آبی بدن، یا ورود غذا به ریه‌ها (آسپیراسیون) شود.
• مشکلات اسکلتی-عضلانی: سفتی عضلات و عدم تعادل می‌تواند منجر به کوتاهی تاندون‌ها، تغییر شکل مفاصل (کونتراکچر)، انحراف ستون فقرات (اسکولیوز)، یا دررفتگی مفصل ران شود.
• مشکلات خواب: اختلالات خواب مانند مشکل در به خواب رفتن، بیدار شدن‌های مکرر، یا آپنه خواب شایع هستند.
• درد مزمن: ناشی از اسپاسم عضلانی، مشکلات مفصلی، یا وضعیت‌های بدنی نامناسب.
• مشکلات دهان و دندان: به دلیل مشکلات بلع، بهداشت ضعیف دهان، یا ساییدن دندان‌ها (براکسیسم).
• مشکلات گوارشی: مانند رفلاکس معده به مری (GERD) و یبوست مزمن.

آیا می‌توان از فلج مغزی پیشگیری کرد؟

اگرچه پیشگیری از تمام موارد فلج مغزی امکان‌پذیر نیست، به‌ویژه مواردی که علت ژنتیکی یا ناشناخته دارند، اما اقداماتی وجود دارد که می‌تواند به کاهش خطر بروز برخی از علل شناخته شده کمک کند:

• مراقبت‌های دوران بارداری:
  
  • مراجعه منظم به پزشک یا ماما برای پایش سلامت مادر و جنین.
  • کنترل بیماری‌های مزمن مادر مانند دیابت و فشار خون بالا.
  • پیشگیری و درمان به‌موقع عفونت‌ها در دوران بارداری.
  • اجتناب از مصرف الکل، دخانیات و مواد مخدر.
  • مشاوره با پزشک در مورد مصرف هرگونه دارو.
• واکسیناسیون:
  
  • واکسیناسیون مادر قبل از بارداری یا در حین بارداری (با مشورت پزشک) علیه بیماری‌هایی مانند سرخجه.
  • واکسیناسیون کامل کودک طبق برنامه کشوری برای پیشگیری از عفونت‌هایی مانند مننژیت ناشی از هموفیلوس آنفلوآنزا نوع ب (Hib).
• پیشگیری از زایمان زودرس: اگرچه همیشه ممکن نیست، اما مدیریت برخی عوامل خطر (مانند عفونت‌ها یا فشار خون بالا) می‌تواند به کاهش ریسک زایمان زودرس کمک کند.
• مدیریت زردی شدید نوزادی: تشخیص و درمان سریع و مناسب زردی شدید (هایپربیلی‌روبینمی) برای جلوگیری از کرن‌ایکتروس.
• پیشگیری از آسیب‌های سر:
  
  • استفاده صحیح از صندلی ایمنی خودرو برای نوزادان و کودکان.
  • ایمن‌سازی محیط خانه برای جلوگیری از سقوط و ضربه به سر.
  • نظارت دقیق بر کودکان خردسال.

مهم است به یاد داشته باشید که حتی با رعایت تمام این موارد، باز هم ممکن است فلج مغزی رخ دهد.

سایت mayo clinic گفته است:

Symptoms of cerebral palsy can become more apparent over time. A diagnosis might not be made until a few months to a year after birth. If symptoms are mild, diagnosis may be delayed longer.

If cerebral palsy is suspected, a health care professional evaluates your child’s symptoms. The health care professional also reviews your child’s medical history, conducts a physical exam and monitors your child’s growth and development during appointments.

ترجمه : علائم فلج مغزی ممکن است با گذشت زمان آشکارتر شوند. به همین دلیل، تشخیص این بیماری ممکن است تا چند ماه یا حتی یک سال پس از تولد انجام نشود. اگر علائم خفیف باشند، تشخیص می‌تواند مدت بیشتری به تعویق بیفتد.

• مطالعه مقاله کاردرمانی کودکان سی پی

در صورتی که مشکوک به فلج مغزی باشید، یک متخصص سلامت علائم کودک شما را ارزیابی می‌کند. این متخصص همچنین سابقه پزشکی کودک را بررسی کرده، معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و در جلسات معاینه، رشد و تکامل کودک را تحت نظر می‌گیرد.

علائم و نحوه تشخیص فلج مغزی

تشخیص فلج مغزی بر اساس علائم بالینی انجام می‌شود. برای بررسی دقیق‌تر، تصویربرداری مغناطیسی (MRI) و آزمایش‌های ژنتیکی کمک‌کننده هستند. برخی از علائم رایج عبارتند از:

علائم اولیه فلج مغزی در کودکان:

•  رفلکس‌های شدید
•  شل بودن یا سفت بودن غیرطبیعی عضلات (اسپاستیسیتی)
•  عدم تعادل و هماهنگی ماهیچه‌ای (آتاکسی)
•  مشکلات در راه رفتن و بلعیدن
•  مشکلات در حرکات ظریف مانند گرفتن اشیا
•  عدم تعادل عضلات چشم و مشکل در تمرکز
•  حرکات تند، ناگهانی یا لرزش غیرقابل کنترل
•  حرکات آهسته و انقباضی

زندگی با فلج مغزی: راهکارها و حمایت‌ها

زندگی با فلج مغزی چالش‌هایی را برای کودک و خانواده به همراه دارد، اما با حمایت مناسب، برنامه‌ریزی و استفاده از منابع موجود، می‌توان کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی بهبود بخشید و به کودک کمک کرد تا به حداکثر توانایی خود دست یابد. نکات کلیدی عبارتند از:

• مدیریت فعالیت‌های روزمره: کاردرمانگران می‌توانند به کودک و خانواده در یادگیری روش‌های تطبیقی برای انجام کارهای روزمره مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن، حمام کردن و استفاده از سرویس بهداشتی کمک کنند.
• تطبیق محیط خانه: ایجاد تغییرات لازم در خانه برای افزایش دسترسی و ایمنی کودک (مانند نصب دستگیره، استفاده از رمپ، تطبیق حمام و دستشویی).
• آموزش و تحصیل: کودکان مبتلا به CP حق تحصیل دارند. همکاری با مدرسه برای ایجاد برنامه آموزشی فردی (IEP)، استفاده از وسایل کمک آموزشی مناسب، و اطمینان از دسترسی فیزیکی به محیط مدرسه ضروری است.
• فناوری‌های کمکی (Assistive Technology): استفاده از وسایلی مانند ویلچر، واکر، ارتزها (اسپلینت)، وسایل کمک ارتباطی (مانند تبلت‌های مخصوص یا سیستم‌های ردیابی چشم) می‌تواند استقلال و مشارکت کودک را افزایش دهد.
• حمایت‌های اجتماعی و روانی:
  
  • برای کودک: تشویق به استقلال، ایجاد اعتماد به نفس، فراهم کردن فرصت‌هایی برای تعامل اجتماعی با همسالان، و در صورت نیاز، بهره‌مندی از مشاوره روانشناسی.
  • برای خانواده: پیوستن به گروه‌های حمایتی والدین، دریافت مشاوره خانواده، و یادگیری راهکارهای مدیریت استرس می‌تواند بسیار مفید باشد.
• تشویق به مشارکت: فراهم کردن فرصت‌هایی برای شرکت کودک در فعالیت‌های تفریحی، ورزشی تطبیقی، و اجتماعی متناسب با توانایی‌ها و علایق او.
• مراقبت‌های بهداشتی منظم: پیگیری منظم با تیم درمانی (پزشکان، تراپیست‌ها) برای پایش وضعیت، تنظیم برنامه‌های درمانی و پیشگیری از عوارض.

تمرکز بر توانایی‌ها و پیشرفت‌های کودک، هرچند کوچک، و جشن گرفتن موفقیت‌ها نقش مهمی در ایجاد نگرش مثبت و سازنده دارد.

آیا فلج مغزی درمان دارد؟

در حال حاضر درمان قطعی برای فلج مغزی وجود ندارد، اما روش‌هایی برای بهبود عملکرد حرکتی و افزایش استقلال کودکان مبتلا به سی پی وجود دارد.

• مطالعه مقاله وسایل کودکان سی پی

مدیریت و درمان فلج مغزی: یک رویکرد تیمی و جامع

اگرچه در حال حاضر درمان قطعی برای فلج مغزی وجود ندارد (زیرا آسیب اولیه به مغز قابل ترمیم نیست)، اما طیف گسترده‌ای از درمان‌ها و مداخلات برای مدیریت علائم، بهبود عملکرد، افزایش استقلال و ارتقای کیفیت زندگی فرد وجود دارد. درمان CP معمولاً مادام‌العمر است و با رشد کودک و تغییر نیازهای او تطبیق می‌یابد.

رویکرد تیمی چندتخصصی: مدیریت مؤثر فلج مغزی نیازمند همکاری یک تیم از متخصصان است که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• پزشک اطفال یا متخصص مغز و اعصاب کودکان
• متخصص طب فیزیکی و توانبخشی
• متخصص ارتوپدی
• فیزیوتراپیست
• کاردرمانگر
• گفتاردرمانگر
• روانشناس یا مشاور
• مددکار اجتماعی
• متخصص تغذیه
• و سایر متخصصان در صورت نیاز (مانند چشم پزشک، شنوایی شناس).

انواع روش‌های درمانی:

• توانبخشی:
  
  • فیزیوتراپی (Physical Therapy – PT): تمرکز بر بهبود قدرت عضلانی، دامنه حرکتی مفاصل، تعادل، هماهنگی و الگوهای حرکتی مانند نشستن، ایستادن و راه رفتن.
  • کاردرمانی (Occupational Therapy – OT): کمک به کودک برای توسعه مهارت‌های لازم جهت انجام فعالیت‌های روزمره (مانند غذا خوردن، لباس پوشیدن، نوشتن) و استفاده مؤثرتر از دست‌ها و بازوها. همچنین شامل تطبیق محیط و پیشنهاد وسایل کمکی.
  • گفتاردرمانی (Speech Therapy – ST): بهبود مهارت‌های ارتباطی (صحبت کردن، درک زبان، استفاده از سیستم‌های ارتباطی جایگزین) و کمک به رفع مشکلات بلع و تغذیه.
• دارو درمانی:
  
  • داروهای کاهش‌دهنده اسپاسم و سفتی عضلات: مانند باکلوفن (خوراکی یا پمپ اینتراتکال)، دیازپام، تیزانیدین، و تزریق سم بوتولینوم (بوتاکس) در عضلات خاص.
  • داروهای کنترل تشنج (ضد صرع): برای کودکانی که صرع همراه دارند.
  • سایر داروها: برای مدیریت درد، مشکلات گوارشی (مانند رفلاکس یا یبوست) یا سایر شرایط همراه.
• جراحی:
  
  • جراحی ارتوپدی: برای اصلاح دفورمیتی‌های اسکلتی-عضلانی (مانند افزایش طول تاندون‌ها، اصلاح انحراف مفاصل یا ستون فقرات) به منظور بهبود حرکت و کاهش درد.
  • ریزوتومی خلفی انتخابی (Selective Dorsal Rhizotomy – SDR): یک عمل جراحی روی اعصاب نخاعی برای کاهش دائمی اسپاسم شدید در پاها (در موارد خاص).
• وسایل کمکی و ارتزها:
  
  • استفاده از بریس‌ها، اسپلینت‌ها یا گچ‌گیری برای حمایت از مفاصل، بهبود وضعیت بدنی و کشش عضلات.
  • تجویز وسایل کمکی حرکتی مانند واکر، عصا یا ویلچر.
• رویکردهای نوین و تحقیقاتی:
  
  • تحقیقات در زمینه‌هایی مانند سلول‌های بنیادی، تحریک مغناطیسی مغز (TMS)، و درمان‌های ژنتیکی در حال انجام است، اما این روش‌ها هنوز در مراحل آزمایشی هستند و به عنوان درمان استاندارد محسوب نمی‌شوند.
  • روش‌های توانبخشی هدفمند مانند “درمان با محدودیت حرکتی القاشده” (CIMT) برای بهبود عملکرد دست ضعیف‌تر.

برنامه درمانی برای هر کودک منحصر به فرد است و بر اساس نوع و شدت CP، سن کودک، شرایط همراه و اهداف خانواده تنظیم می‌شود. مشارکت فعال خانواده در فرآیند درمان بسیار حیاتی است.

سایت pubmed طبق داخل یکی از مقالات خود گفته است:

Attention problems and decreased quality of life are frequently accompanied in Cerebral Palsy (CP), which can negatively affect rehabilitation of physical disability. However, the majority of affected children remain untreated in the aspects of attention or psychosocial factors. Equine-Assisted Activities and Therapies (EAAT) use horse as a therapeutic modality including grooming as well as mounted riding activities in which patients exercise and experience mounted stimulation. It is known to help improve attention in children with ADHD, so that it can be an exercise therapy that is expected to improvement of attention as well as rehabilitating effects in CP patients.

ترجمه : مشکلات توجه و کاهش کیفیت زندگی، اغلب همراه با فلج مغزی (CP) مشاهده می‌شوند و می‌توانند روند توان‌بخشی ناتوانی‌های جسمی را تحت تأثیر منفی قرار دهند. با این حال، بیشتر کودکان مبتلا به فلج مغزی از نظر مشکلات توجه یا عوامل روانی-اجتماعی بدون درمان باقی می‌مانند. فعالیت‌ها و درمان‌های مبتنی بر اسب‌درمانی (Equine-Assisted Activities and Therapies – EAAT) از اسب به‌عنوان یک روش درمانی استفاده می‌کنند که شامل مراقبت از اسب و فعالیت‌های سواری است. در این روش، بیماران با انجام تمرینات و تجربه‌ی تحریک ناشی از سواری، فعالیت می‌کنند. این شیوه‌ی درمانی به بهبود توجه در کودکان مبتلا به ADHD (اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی) کمک می‌کند. بنابراین، می‌تواند نوعی تمرین درمانی باشد که نه تنها باعث بهبود توجه، بلکه اثرات توان‌بخشی در بیماران مبتلا به فلج مغزی نیز داشته باشد.

اهمیت استفاده از تجهیزات کمکی برای کودکان سی پی

کودکان مبتلا به فلج مغزی در حرکت و جابه‌جایی نیاز به وسایل کمکی دارند. از جمله مهم‌ترین این وسایل می‌توان به واکر، ویلچر و کالسکه‌های مخصوص سی پی اشاره کرد. استفاده از کالسکه سی پی به والدین کمک می‌کند تا کودک را راحت‌تر جابه‌جا کنند و از فشار زیاد به ستون فقرات کودک جلوگیری شود. این وسیله همچنین به بهبود وضعیت نشستن کودک و کاهش خستگی عضلات کمک می‌کند. هنگام انتخاب کالسکه، به ارگونومی، ایمنی و قابلیت تنظیم برای نیازهای خاص کودک توجه کنید.